XXI DNI ARABSKIE (2024)

Celem kolejnej edycji organizowanych corocznie „Dni Arabskich” jest prześledzenie różnorodnych zjawisk – trendów myślowych, koncepcji politycznych, fenomenów obecnych w obszarze społecznym czy innych dziedzinach życia na Bliskim Wschodzie, a także w dyskursach teoretycznych, które tego obszaru dotyczą. Fiasko demokratycznych rewolucji, konsekwencje Arabskiej Wiosny, wciąż istotna rola najróżniejszych frakcji ekstremistycznych czy rozgrywająca się od niedawna na naszych oczach kolejna odsłona konfliktu  izraelsko-palestyńskiego odbierają nadzieję na osiągnięcie geopolitycznej równowagi w regionie, pogodzenie interesów poszczególnych państw i wspólnot czy budowę społeczeństw obywatelskich. Mrzonkami wydają się dziś zarówno wizje ostatecznej likwidacji źródeł terroryzmu na Bliskim Wschodzie, jak i plany budowy stabilnych, szczęśliwych społeczeństw funkcjonujących w oparciu o prawo muzułmańskie. Aspiracje państwowe takich grup, jak Kurdowie czy Palestyńczycy od dekad czekają na spełnienie. Jednocześnie Arabia Saudyjska realizuje Vision2030 i plany budowy megametropolii rozciągającej się na 170 kilometrów, Katar chlubi się zorganizowaniem mistrzostwa świata w piłce nożnej, a w Zjednoczonych Emiratach Arabskich powstaje zrównoważone miasto w duchu ekologicznej utopii. Jaka przyszłość czeka kraje Bliskiego Wschodu i Północnej Afryki?

Do refleksji nad rozmaitymi zjawiskami i tendencjami obecnymi w tym regionie, jak również w innych obszarach świata islamu, zapraszamy studentów, doktorantów oraz badaczy reprezentujących najróżniejsze dyscypliny w obszarze nauk humanistycznych: orientalistów, kulturoznawców, historyków, politologów, socjologów czy religioznawców.

Przewidziany poczęstunek w czasie przerw kawowych oraz publikacja pokonferencyjna

(recenzowany ebook wydany afiliowany przy UŁ).

Zgłoszenia przyjmujemy do 15 marca 2024 za pośrednictwem formularza online.

Opłata konferencyjna 200 zł - po zaakceptowaniu referatu płatność do 25 marca 2024 na konto:

84 1240 3028 1111 0011 3464 5846

z dopiskiem "KF 24 XXI Dni Arabskie. Świat islamu - między utopią a pragmatyzmem"

Komitet organizacyjny:

Dr hab. Marta Woźniak-Bobińska, prof. UŁ – kierownik konferencji

Prof. zw. dr hab. Marek M. Dziekan

Dr hab. Izabela Kończak, prof. UŁ

Dr Ewa Linek

Mgr Jacek Małecki – I sekretarz konferencji

Mgr Bartosz Kurowski – II sekretarz konferencji

W razie pytań prosimy o kontakt z sekretarzem konferencji: jacek.malecki@edu.uni.lodz.pl

Dzień pierwszy, czwartek 16 maja 2024

10.00–10.15 Otwarcie konferencji

10.15–11.30 Wykład inaugurujący dr Karoliny Rak, UJ, Procesy de-orientalizacji w sztuce feministycznej Azji Zachodniej i Afryki Północnej

11.30–11.45 Przerwa kawowa

11.45–13.30 Panel I Egipt: dziedzictwo i wizja przyszłości, moderatorka: dr hab. Marta Woźniak-Bobińska, prof. UŁ

Mgr Martyna Gosz, UG, Polityczna przyszłość Braci Muzułmanów w Egipcie

Mgr Marcin Mieteń, Najważniejsze projekty i inwestycje w Egipcie w najbliższej przyszłości – omówienie przykładów

Mgr Kamil Kozak, UJ, Egipska Nowa Stolica Administracyjna – kolejna wizja urbanistycznej utopii

Dr Magdalena Pinker, UW, „Mędrzec z Port Saidu” i proweniencja zbiorów egipskich w Polsce

13.30–14.45 Przerwa obiadowa

14.45–16.30 Panel II Sztuka graffiti w Libii w badaniach Koła Kultur Wschodu UW, moderator: dr Ewa Linek

Jakub Sewehli, UW, Zmiany społeczno-polityczne w Libii po rewolucji z 2011 roku. Demokratyzacja, czy zmarnowana szansa?

Zuzanna Aleksiejczyk, UW, Arabskie graffiti jako sztuka społeczna – metodologia badań

Ewelina Jackowska, UW, Graffiti polityczne na przykładzie Libii – sprej jako broń

Konrad Walczak, UW, Dzieła sztuki czy uliczne świadectwa wydarzeń? O historiografii rewolucji w libijskim graffiti

Franciszek Olejniczak, UW, Kaligraffiti Trypolisu i Misraty – dialog sztuki z tożsamością

16.30–16.45 Przerwa kawowa

16.45–18.00 Panel III Bliski Wschód w literaturze i sztuce, moderatorka: dr hab. Izabela Kończak, prof. UŁ

Mgr Apolonia Ambroziak, PAN, Religijno-społeczna utopia czy realna droga do osiągnięcia pokoju na Bliskim Wschodzie? Twórczość pisarzy szkoły arabsko-amerykańskiej (al-Mahdżar), ich dziedzictwo oraz współczesna recepcja

Mgr Emilia Bilińska, UW, Liście oliwek i niebo nad Palestyną: archeologia pamięci i rola tożsamości w kinematografii palestyńskiej

Lic. Sofia Kryvosheieva, UW, Twórczość Tahii Halim: w poszukiwaniu egipskości

18.00–19.00 Wernisaż fotografii z wyprawy naukowej do Omanu Sebastiana Szkudlarka i Natalii Zajączkowskiej, prowadzenie prof. zw. dr hab. Marek Dziekan

Dzień drugi, piątek 17 maja 2024

10.00–11.45 Panel IV Debaty wokół konfliktu izraelsko-palestyńskiego, moderatorka: dr hab. Marta Woźniak-Bobińska, prof. UŁ

Dr hab. Agnieszka Kuszewska-Bohnert, prof. UJ, Konflikt izraelsko-palestyński w polityce zagranicznej Indii i Pakistanu

Mgr Natalia Zajączkowska, UŁ, Teoria sekurytyzacji a antymuzułmańskie teorie spiskowe w Indiach

Józef Napierała, UJ, Liga Państw Arabskich wobec wojny Izraela z Hamasem

Lic. Maciej Pęczak, UŁ, Konflikt palestyńsko-izraelski w 2023 roku a debata polityczna w Wielkiej Brytanii

11.45–12.00 Przerwa kawowa

12.00–13.00 Panel V Libia – między utopią a rzeczywistością, moderator: mgr Jacek Małecki

Lic. Jeremi Chelis, UW, Ku zielonej utopii. Analiza wizji politycznej Mu’ammara al-Kaddafiego na podstawie pierwszej części „Zielonej Książki”

Michał Rudnik, US, Między panarabizmem a panafrykanizmem. Dyplomacja Libii Mu’ammara al-Kaddafiego wobec państw Bliskiego Wschodu i Afryki

13.00–14.15 Przerwa obiadowa

14.15–16.00 Panel VI Zjednoczone Emiraty Arabskie oraz Syria, moderatorka: mgr Natalia Zajączkowska

Mgr Anna Bober-Kotarbińska, Uniwersytet WSB Merito w Gdańsku, Arabska Karta Praw Człowieka w ujęciu współczesnych systemów praw człowieka

Mgr Aleksandra Ryś, UJ, Między Wschodem a Zachodem. Zjednoczone Emiraty Arabskie w grupie BRICS

Mgr Jacek Małecki, UŁ, Syryjska polityka zagraniczna po 2011 roku – case study dyplomacji państwa upadłego

Lic. Krystian Maras, UŁ, Problem uchodźców syryjskich w tureckiej kampanii wyborczej 2023 roku

16.00–16.15 Przerwa kawowa

16.15–17.30 Panel VII Fundamentalizm, prawa człowieka i prawa kobiet w regionie MENA, moderator: dr Andrzej Stopczyński

Mgr Bartosz Kurowski, UŁ, Działalność Państwa Islamskiego (ISIS) po pandemii COVID-19 – droga ku odrodzeniu czy walka o przetrwanie?

Jakub Goźdź-Roszkowski, UŁ, Wyzwolenie w praktyce. Charakterystyka feminizmu w Rożawie (AANES)

Mgr Paulina Andruszkiewicz, UŁ, Czy udział Marokanek w polityce i biznesie to znak przemian? Analiza partycypacji kobiet w życiu publicznym w Maroku

17.30 Zamknięcie konferencji

Zuzanna Aleksiejczyk, Uniwersytet Warszawski

Arabskie graffiti jako sztuka społeczna – metodologia badań

Graffiti ma swoje początki w starożytności, kiedy to często żartobliwe podpisy były umieszczane na różnych powierzchniach w przestrzeni publicznej. Natomiast współczesna forma graffiti powstała w latach 70. XX wieku w Nowym Jorku, a następnie rozprzestrzeniła się w krajach arabskich, gdzie stała się świadectwem oporu, zwłaszcza po wydarzeniach arabskiej wiosny w 2011 roku. Graffiti nie jest wyłącznie osobistą ekspresją artysty, ale odzwierciedla przemiany danego społeczeństwa. Jako takie stanowi przedmiot badań kulturoznawczych, językoznawczych, politologicznych i wielu innych. W wystąpieniu zostanie przedstawiona klasyfikacja ram tematycznych, według których udokumentowane graffiti będzie interpretowane w następujących kategoriach: 1) polityka, 2) obyczajowość, 3) sytuacja ekonomiczna, 4) wielotematyczne, 5) użytkowe. Niniejsza klasyfikacja pozwala na dogłębne zbadanie dzieł w szerszym kulturowym krajobrazie. Materiały analizowane w ramach przygotowania referatu zostały zebrane w dniach 20-30 marca 2024 na terenie Libii (Trypolis, Misrata) w ramach projektu naukowo-badawczego „Ulicami znaków – sztuka graffiti i jej wymiar społeczny w Libii” SKN Kultur Wschodu UW.

***

Mgr Apolonia Ambroziak, Polska Akademia Nauk

Religijno-społeczna utopia czy realna droga do osiągnięcia pokoju na Bliskim Wschodzie? Twórczość pisarzy szkoły arabsko-amerykańskiej (al-Mahdżar), ich dziedzictwo oraz współczesna recepcja

W moim wystąpieniu skoncentruję się na analizie wpływu twórczości trzech libańsko-amerykańskich intelektualistów i literatów – Amīna ar-Rayḥānīego (1876-1940), Mīẖāʾīla Nuʿaymy (1889-1988) i Ǧubrāna H̱alīla Ǧubrāna (1883-1931) na diasporę arabską w Stanach Zjednoczonych oraz na społeczeństwo libańskie. Przeanalizuję, w jaki sposób prace literackie i filozoficzne Libańczyków wpłynęły na arabską literaturę współczesną oraz na inicjatywy kulturalne i społeczne, które zainspirowane są ich ideami.

Każdy z wspomnianych pisarzy na swój sposób przyczynił się do promowania idei tolerancji religijnej w świecie arabskim, szczególnie dzięki popularności ich najważniejszych dzieł: „The Book of Khalid” (1911), „The Book of Mirdad” (1948) oraz „The Prophet” (1923). Ar-Rayḥānī podkreślał znaczenie wzajemnego szacunku i współpracy między różnymi religiami, Nuʿayma kładł nacisk na duchową jedność ludzkości, a Ǧubrān przekraczał granice jednej religii, promując uniwersalne wartości moralne.

Ich idee tolerancji, współistnienia religijnego i duchowej jedności stanowią podstawę dla projektów promujących wzajemne zrozumienie oraz integrację w społecznościach arabskich w Stanach Zjednoczonych. W Libanie, dziedzictwo intelektualne tych trzech pisarzy, odgrywa istotną rolę w kształtowaniu kultury, narodowej tożsamości oraz dyskusji na temat współczesnych wyzwań. Analiza ta może przyczynić się do lepszego zrozumienia roli kultury i literatury w budowaniu więzi społecznych zarówno w diasporze arabskiej w Stanach Zjednoczonych, jak i w społeczeństwie libańskim.

***

Mgr Paulina Andruszkiewicz, Uniwersytet Łódzki

Czy udział Marokanek w polityce i biznesie to znak przemian? Analiza partycypacji kobiet w życiu publicznym w Maroku

W ciągu ostatnich dwudziestu lat społeczeństwa państw Bliskiego Wschodu i Afryki Północnej przeszły liczne zmiany. Wydarzenia arabskiej wiosny zmieniły sytuację wielu grup społecznych w tym regionie, w tym kobiet. Ich czynny udział w protestach, a następnie w tworzeniu nowych struktur politycznych pokazał, że są one czynnymi uczestniczkami życia społeczno-politycznego.

W niniejszym referacie zaprezentuję zmianę postrzegania miejsca kobiety w życiu publicznym na przykładzie Maroka. Pokażę, jak zmiany w dostępności edukacji wpłynęły na większą aktywność kobiet w biznesie oraz w polityce na przykładzie kobiet zajmujących wysokie stanowiska w tych obszarach. Praca pokaże również, jakie kryteria muszą być spełnione, aby kobiety mogły osiągnąć sukces zawodowy i czy sukces ten jest w równym stopniu dostępny dla wszystkich obywatelek Maroka.

Referat opierać się będzie na artykułach prasowych i opracowaniach dotyczących norm kulturowo-społecznych w krajach Afryki Północnej. Wykorzystana zostanie metoda porównawcza i historyczna.

***

Mgr Emilia Bilińska, Uniwersytet Warszawski

Liście oliwek i niebo nad Palestyną: archeologia pamięci i rola tożsamości w kinematografii palestyńskiej

Referat podejmie próbę odpowiedzi na pytania, jak wydarzenia polityczne, przede wszystkim Nakba, wpłynęły na twórczość palestyńskich twórców i twórczyń filmowych, czym wyróżnia się kinematografia palestyńska i jaką pełni rolę społeczną oraz polityczną (wczoraj i dziś). Poruszę problem pamięci i tożsamości jako główne tematy w kinematografii palestyńskiej. W moim wystąpieniu omówię przykłady konkretnych filmów palestyńskich, fabularnych i dokumentalnych, (kilka tytułów wyreżyserowanych przez kobiety), jak również filmów nakręconych przez międzynarodowych twórców, niepochodzących z Palestyny, ale zaangażowanych w sprawę palestyńską, badających naród palestyński i jego kulturę. Na koniec zastanowię się, czy kino, jako silne medium, będące fuzją sztuk i posługujące się uniwersalnym językiem ruchomych obrazów, może przyczynić się do dialogu,  a tym samym do rozwiązania węzła gordyjskiego, jakim jest konflikt palestyńsko-izraelski.

***

Mgr Anna Bober-Kotarbińska, Uniwersytet WSB Merito w Gdańsku

Arabska Karta Praw Człowieka w ujęciu współczesnych systemów praw człowieka

Przedmiotem wystąpienia jest analiza regionalnego systemu praw człowieka w krajach arabskich, ze szczególnym uwzględnieniem rozbieżności wynikających z tradycji wyznaniowej i współczesnej polityki społecznej, zorientowanej na integrację regionalnych systemów praw człowieka z systemem uniwersalnym. Omówiona zostanie historia powstania dokumentów arabskiego systemu praw człowieka – Kairskiej Deklaracji Praw Człowieka w Islamie z 1990 roku oraz Arabskiej Karty Praw Człowieka z 2004 roku. Dokonując przeglądu wybranych postanowień Arabskiej Karty Praw Człowieka należy zauważyć, że część jej postanowień zawiera nowoczesne rozwiązania oferowane np. na rzecz osób niepełnosprawnych, jak również poszanowanie własności intelektualnej, czy prawo do życia w niezanieczyszczonym środowisku. W ten sposób uwzględnione zostają prawa ustanowione w aktach normatywnych ONZ, takich jak Powszechna Deklaracja Praw Człowieka, Konwencja o Prawach Osób Niepełnosprawnych, czy Karta Narodów Zjednoczonych. Zarazem jednak ten sam akt normatywny uwzględnia zasady wyrażone w Kairskiej Deklaracji Praw Człowieka w Islamie, zobowiązujące do postępowania w zgodzie z prawem szariatu, utożsamiające syjonizm z rasizmem i legitymizujące stosowanie przemocy wobec kobiet.

Analiza aktu prowadzi do wniosku, że jest on interesująco niespójny z uwagi na próbę połącznia uniwersalnego systemu praw człowieka z tradycją religii muzułmańskiej.

***

Lic. Jeremi Chelis, Uniwersytet Warszawski

Ku zielonej utopii. Analiza wizji politycznej Mu’ammara al-Kaddafiego na podstawie pierwszej części „Zielonej Książki”

W lutym roku 2011 fala protestów, określanych zbiorczo mianem „arabskiej wiosny”, dotarła do Libii, gdzie doprowadziła do zniesienia autorytarnego reżimu oraz śmierci jego ekscentrycznego twórcy, Muʻammara al-Qaḏḏāfīego. Naznaczone nepotyzmem i despotyzmem rządy przywódcy Wielkiej Arabskiej Libijskiej Dżamahirijji Ludowo-Socjalistycznej kontrastowały z utopijną wizją doskonałego systemu władzy opisaną przezeń na kartach politycznego manifestu o tytule „Zielona Książka” (ar. al-Kitāb al-Aḫḍar). Koncentrując się na ideach politycznych Al-Qaḏḏāfīego, niniejszy referat obejmuje przede wszystkim próbę analizy ich najważniejszych aspektów w odniesieniu do tekstu źródłowego, jakim jest pierwsza część „Zielonej Książki”. Podczas wystąpienia przedstawione zostaną możliwe inspiracje ideologiczne Al-Qaḏḏāfīego, a także dostrzegalne związki między politycznym pragmatyzmem tegoż a kreowaniem utopii w kontekście sposobu sprawowania władzy przez libijskiego przywódcę.

***

Mgr Martyna Gosz, Uniwersytet Gdański

Polityczna przyszłość Braci Muzułmanów w Egipcie

Od 1928 roku Stowarzyszenie Braci Muzułmanów w Egipcie ewoluowało z ugrupowania o charakterze społeczno-religijnym w siłę polityczną. Najwyższy Przewodnik, Hasan al-Banna, miał na celu poprowadzenie organizacji, a na późniejszym etapie państwa, w duchu szkoły hanabalickiej. Zamierzał zbudować społeczeństwo muzułmańskie żyjące według zasad Koranu. Działania Braci Muzułmanów obejmowały edukowanie oraz wspieranie ludności i wytworzenie ruchu oddolnego. W 1941 roku, w momencie rozkwitu stowarzyszenia i zdobycia przez nie znacznego poparcia społecznego, rozpoczęły się prześladowania Braci ze strony rządu. Spowodowało to nie tylko radykalizację organizacji, ale również jej rozłam na umiarkowane i fundamentalistyczne stronnictwa. W tej sytuacji Sajjid Kutb, jako nowy ideolog, a także męczennik Braci odegrał szczególną rolę, zaś jego zwolennicy do dzisiaj stanowią istotną grupę w łonie ugrupowania. Od czasu zawarcia sojuszu z partią Wafd, poprzez prowadzenie walki zbrojnej, Bracia na stałe znaleźli się na egipskiej scenie politycznej. Prowadzenie działalności opozycyjnej za rządów Husniego Mubaraka oraz wybuch arabskiej wiosny, doprowadziły do zdobycia przez nich władzy w kraju. Jednak już w 2013 roku zamach stanu spowodował marginalizację Braci, a w konsekwencji zakaz ich działalności.

Podczas wystąpienia przedstawię możliwe wizje przyszłej działalności Braci Muzułmanów w Egipcie. Zaprezentuję kierunki rozwoju organizacji w świetle aktualnych wydarzeń oraz podejmę próbę odpowiedzi na pytanie, czy można się spodziewać dalszej radykalizacji ugrupowania.

***

Jakub Goźdź-Roszkowski, Uniwersytet Łódzki

Wyzwolenie w praktyce. Charakterystyka feminizmu w Rożawie (AANES)

Referat ma na celu kompleksowe nakreślenie charakterystyki feminizmu oraz ruchu wyzwolenia kobiet w Rożawie, tj. autonomicznym regionie w północno-wschodniej Syrii. Głównym obszarem analizy będzie historia myśli feministycznej w ramach Partii Pracujących Kurdystanu (PKK), a szczególnie prace Abdullaha Öcalana, z naciskiem na jego dzieło „Liberating Life: Women’s Revolution” (2013). W dalszej części referatu skoncentruję się na praktycznym aspekcie tych idei, przybliżając proces ich wcielania w życie. Kluczowym elementem będzie omówienie Umowy Społecznej z 2014 roku oraz roli Kobiecych Jednostek Ochrony (YPJ). W toku analizy wykażę, w jaki sposób feminizm i walka o wyzwolenie kobiet przeplatają się z szerokim kontekstem społeczno-politycznym Rożawy. Ponadto, przedstawię ewolucję tych idei na przestrzeni lat oraz ich wpływ na społeczność lokalną i globalną. W rezultacie referat pozwoli na lepsze zrozumienie dynamiki kurdyjskiego ruchu feministycznego i przyczyni się do pogłębienia współczesnych dyskusji na temat równości płci i praw kobiet.

***

Ewelina Jackowska, Uniwersytet Warszawski

Graffiti polityczne na przykładzie Libii – sprej jako broń

Graffiti jako forma ulicznej sztuki politycznej ma długą historię wyrazu społecznego i politycznego w różnych krajach. W świecie arabskim graffiti szczególnie zyskało na znaczeniu po wydarzeniach arabskiej wiosny z 2011 roku. Istnieje wiele badań i opracowań skupiających się na analizie politycznego graffiti w takich krajach, jak Egipt, Tunezja czy Liban. Tymczasem libijskie graffiti pozostaje stosunkowo słabo zbadane. W Libii, gdzie polityczna niestabilność i rywalizacja między ugrupowaniami wpływają na życie codzienne obywateli, graffiti staje się niezwykle ważnym narzędziem ekspresji społecznej. Referat analizuje zjawisko graffiti politycznego w tym kraju, koncentrując się na jego roli jako formy protestu. Prześledzenie treści i kontekstu wybranych dzieł sztuki ulicznej pozwala na lepsze zrozumienie złożonej dynamiki politycznej i społecznej panującej w Libii, w której graffiti niewątpliwie służy jako platforma wyrażania różnorodnych opinii, aspiracji i podziałów politycznych. Analiza libijskiego graffiti politycznego rzuca nowe światło na społeczną dynamikę kraju i pozwala na refleksję nad jego przyszłością. Materiały analizowane w ramach przygotowania panelu zostały zebrane w dniach 20-30 marca 2024 na terenie Libii (Trypolis, Misrata) w ramach projektu naukowo-badawczego „Ulicami znaków – sztuka graffiti i jej wymiar społeczny w Libii” SKN Kultur Wschodu UW.

***

Mgr Kamil Kozak, Uniwersytet Jagielloński

Egipska Nowa Stolica Administracyjna – kolejna wizja urbanistycznej utopii

Budowa Nowej Stolicy Administracyjnej Egiptu to temat przyciągający obecnie uwagę orientalistów, urbanistów, publicystów, ale i politologów. Monumentalny egipski projekt jest postrzegany bowiem nie tylko jako kolejna próba budowy nowego ośrodka miejskiego, pozbawionego licznych patologii Aglomeracji Kairskiej, ale i jako strategia polityki wewnętrznej, dążącej do izolacji władzy od społeczeństwa. Najważniejsza egipska inwestycja jest więc postrzegana i interpretowana przez pryzmat różnych nauk, teorii i podejść badawczych.

Na potrzeby niniejszego referatu zostanie przeanalizowany pierwszy wspomniany aspekt, czyli sama wizja budowy nowego, wyidealizowanego założenia urbanistycznego. W kontekście powyższych rozważań postawiono następujące pytania badawcze: czy budowę Nowej Stolicy Administracyjnej można uznać za kolejną próbę stworzenia egipskiego miasta idealnego? Jak wyglądały poprzednie tego typu projekty? Główna hipoteza badawcza zakłada, iż projekt budowy Nowej Stolicy Administracyjnej to kolejna, trudna do realizacji koncepcja stworzenia od podstaw miasta pozbawionego wad charakteryzujących pozostałe metropolie kraju. Podczas badań wykorzystano metodę porównawczą oraz obserwację nieuczestniczącą.

***

Lic. Sofia Kryvosheieva, Uniwersytet Warszawski

Twórczość Tahii Halim: w poszukiwaniu egipskości

Słynna egipska malarka Tahia Halim (1919-2002) należała do ostatniego pokolenia, które miało okazję obserwować Nubię przed jej zalaniem w wyniku budowy Wysokiej Tamy w Asuanie. Obrazy Halim z tzw. okresu nubijskiego (1962-1972) nie tyle odzwierciedlają konkretny moment w historii Nubijczyków (chociaż niewątpliwie mają walor etnograficzny), lecz tworzą symboliczne przedstawienie tej historycznej części Egiptu, mit, marzenie senne, które przetrwa istnienie samej Nubii. Referat skupia się na pojęciu „raju utraconego” w odniesieniu do Nubii oraz na sposobie, w jaki percepcja „prymitywnych”, tradycyjnych peryferii przez „cywilizowane”, urbanistyczne, nowoczesne centrum wpisywała się w nacjonalistyczną narrację lat 60. XX wieku. Poruszone zostaną zagadnienia ciągłości historycznej między Egiptem a Nubią, znaczenia figury fellaha w sztuce, i reinterpretacji orientalizmu Saida na gruncie egipskim.

***

Mgr Bartosz Kurowski, Uniwersytet Łódzki

Działalność Państwa Islamskiego (ISIS) po pandemii COVID-19 – droga ku odrodzeniu czy walka o przetrwanie?

Sunnickie ugrupowanie terrorystyczne, znane jako Państwo Islamskie czy ISIS (Islamic State of Iraq and Syria) lata świetności ma już za sobą. U szczytu swojej potęgi w 2014 roku, kiedy Abu Bakr al-Baghdadi ogłosił w Wielkim Meczecie w Mosulu powstanie samozwańczego kalifatu, Państwo Islamskie kontrolowało 1/3 terenów obecnego Iraku i Syrii. Obecnie jednak ISIS jest cieniem samego siebie. Kiedy ostatnie kontrolowane przez dżihadystów tereny w północno-wschodniej Syrii trafiły na początku 2019 roku w ręce Syryjskich Sił Demokratycznych, wydawało się, iż Państwo Islamskie nie ma szansy na powrót do dawnej świetności. Taki stan rzeczy nie trwał jednak długo, ponieważ wraz z wybuchem pandemii COVID-19 w 2020 roku, oczy świata, jak i rządu syryjskiego zostały zwrócone na walkę z pandemią, pozostawiając ISIS niemal bez kontroli, czego efektem stała się odbudowa struktur wewnętrznych i zmiana taktyki działania dżihadystów.

Celem niniejszego referatu jest analiza działalności Państwa Islamskiego na przestrzeni ostatnich czterech lat (ze szczególnym uwzględnieniem najważniejszych wydarzeń i analizą wykorzystania nowej taktyki „hit and run”), a tym samym próba odpowiedzenia na pytanie, czy pandemia COVID-19 ostatecznie przyczyniła się do znacznej poprawy sytuacji w szeregach ISIS, czy może jest to wciąż ugrupowanie terrorystyczne walczące o przetrwanie.

***

Prof. nadzw. dr hab. Agnieszka Kuszewska-Bohnert, Uniwersytet Jagielloński

Konflikt izraelsko-palestyński w polityce zagranicznej Indii i Pakistanu

Celem referatu jest przedstawienie stanowiska Indii i Pakistanu wobec konfliktu izraelsko-palestyńskiego z założeniem, że jest on ważnym elementem dyskursu międzynarodowego obydwu południowoazjatyckich państw oraz czynnikiem pogłębiającym polityczno-strategiczne różnice między nimi. Historycznie Indie wspierały sprawę palestyńską i były pierwszym niearabskim państwem, które uznało Organizację Wyzwolenia Palestyny (OWP) za jedynego i prawowitego przedstawiciela narodu palestyńskiego w 1974 roku. Dążąc do zacieśnienia więzi z Izraelem, Nowe Delhi dokonało jednak znaczącego zwrotu w swojej polityce, akcentując zbieżność interesów m.in. w walce z terroryzmem. Co istotne, Indie kupują obecnie broń o wartości około 2 miliardów dolarów rocznie, co stanowi ponad 30 procent całkowitego izraelskiego eksportu uzbrojenia.

Z drugiej strony, Pakistan zdecydowanie popiera sprawę palestyńską i konsekwentnie utrzymuje propalestyńskie stanowisko. Islamabad nie utrzymuje stosunków dyplomatycznych z Izraelem i wielokrotnie potępiał działania Izraela na terytoriach okupowanych. Pakistan udzielił również politycznego i moralnego wsparcia narodowi palestyńskiemu i jego przywódcom.

Powyższe problemy przedstawione zostaną w kontekście uwarunkowań historycznych oraz obecnych przemian w systemie bezpieczeństwa międzynarodowego, w ramach którego Indie i Pakistan realizują swoje interesy. Poruszone zostaną następujące zagadnienia: (1) ideologiczno-polityczne podłoże pakistańskiej strategii wobec Palestyny, (2) przyczyny i dynamika proizraelskiego zwrotu Indii za rządów Narendry Modiego (3) wpływ ostatniej eskalacji konfliktu bliskowschodniego na konstruowanie dyskursu międzynarodowego w relacjach indyjsko-pakistańskich.

***

Mgr Jacek Małecki, Uniwersytet Łódzki

Syryjska polityka zagraniczna po 2011 roku – case study dyplomacji państwa upadłego

Rok 2011 stanowił dla Syryjskiej Republiki Arabskiej cezurę czasową, wyznaczającą nowy etap w historii tego państwa, tj. rozpoczęcie trwającego już trzynaście lat konfliktu. O ile wcześniej kraj był uważany za relatywnie stabilny oraz rozwinięty, a o jego pozycji stanowiła siła militarna oraz ambicje do pełnienia roli mocarstwa w regionie Bliskiego Wschodu, o tyle potem rozpoczął się proces, który doprowadził do załamania się państwa. Pomijając przekraczającą pół miliona liczbę ofiar, wielomilionową migrację wewnętrzną i zewnętrzną oraz zniszczoną infrastrukturę, pojawił się problem wypełniania przez rząd w Damaszku jego funkcji wewnętrznych oraz zewnętrznych. Przede wszystkim należy tu wspomnieć o braku kontroli całego terytorium państwa, które w toku konfliktu zostało rozczłonkowane na strefy wpływów poszczególnych stron, często wspieranych przez aktorów państwowych. W tym kontekście o Syrii zaczęto mówić jako o tzw. państwie upadłym (failed state). Mimo zanikających atrybutów państwa, Syria wciąż jednak posiada rząd centralny oraz dyplomację, która stara się wypełniać funkcje zewnętrzne państwa.

Celem niniejszego referatu będzie analiza uwarunkowań oraz sposobu prowadzenia polityki zewnętrznej przez Syryjską Republikę Arabską w okresie po 2011 roku. Zostaną przedstawione determinanty polityki zagranicznej Syrii w jej najnowszych dziejach, a więc od momentu przejęcia władzy przez klan Al-Asadów w 1971 roku. Ważnym elementem będzie zarysowanie pojęcia oraz specyfiki funkcjonowania tzw. państwa upadłego w stosunkach międzynarodowych, wraz z przedstawieniem cech Syrii w tym aspekcie. W części głównej wystąpienia zostanie poddana analizie polityka zagraniczna Syrii po 2011 roku.

Kluczowa dla opracowania proponowanego tematu, będzie metoda analizy decyzyjnej, która w myśl teorii Andrzeja Chodubskiego, polega na rozpatrywaniu zjawisk i procesów politycznych przez pryzmat ośrodka decyzji i procesu decyzyjnego, co pozwala na odpowiedź na pytanie dlaczego bieg wydarzeń jest taki, a nie inny. Ważnym elementem będzie również wzięcie pod uwagę otoczenia zewnętrznego Syrii, które po 2011 roku uległo przemianom.

***

Lic. Krystian Maras, Uniwersytet Łódzki

Problem uchodźców syryjskich w tureckiej kampanii wyborczej 2023 roku

Problem syryjskich uchodźców w Turcji swoimi początkami sięga 2011 roku, kiedy wybuchła wojna domowa w Syrii. W okresie poprzedzającym połączone wybory parlamentarne i prezydenckie z maja 2023 roku, w Turcji znajdowało się około 3,5 mln uchodźców (dane Banku Światowego), głównie Syryjczyków. Ich obecność stanowiła jeden z kluczowych tematów dla społeczeństwa tureckiego, w związku z czym uchodźcy syryjscy stali się przedmiotem walki politycznych narracji, zwłaszcza w okresie między pierwszą a drugą turą wyborów prezydenckich.

Wystąpienie ma na celu określenie charakteru narracji dwóch głównych kandydatów na urząd głowy państwa tureckiego w odniesieniu do dużej liczby uchodźców z Syrii.

***

Mgr Marcin Mieteń

Najważniejsze projekty i inwestycje w Egipcie w najbliższej przyszłości – omówienie przykładów

Celem prezentacji będzie przedstawienie największych projektów i inwestycji, które są lub będą realizowane w Egipcie w najbliższych latach, wśród nich m.in. Nowa Stolica Administracyjna, Horus City, system szybkiej kolei czy elektrownia jądrowa Ad-Daba. Prezentacja będzie skupiona na przedstawieniu aspektu ekonomicznego oraz społecznego wymienionych inwestycji, jak również zostanie ukazana ich rola w kontekście stosunków międzynarodowych oraz polityki wewnętrznej prezydenta Egiptu Abd al-Fattaha as-Sisiego.

***

Józef Napierała, Uniwersytet Jagielloński

Liga Państw Arabskich wobec wojny Izraela z Hamasem

Liga Państw Arabskich, od czasu swojego powstania w 1945 roku, stawia sobie za cel koordynację polityki międzynarodowej państw członkowskich, w celu osiągnięcia kooperacji między nimi (art. 2 traktatu powołującego Ligę). Celem mojego wystąpienia jest odpowiedź na pytanie, jaka jest rzeczywista rola Ligi Państw Arabskich w koordynacji polityki i stanowisk państw członkowskich we współczesnych czasach, na przykładzie postawy organizacji i jej państw członkowskich wobec obecnej odsłony konfliktu między Izraelem a Palestyńczykami (w tym w szczególności z Hamasem). Jakie rozwiązania konfliktu w Strefie Gazy proponuje Liga w oświadczeniu z 11 listopada 2023 roku? Jak działania dyplomatyczne i wypowiedzi decydentów państw członkowskich korespondują z rozwiązaniami nakreślonymi we wspólnym oświadczeniu? Chciałbym wykazać, że w obliczu różnic w postrzeganiu zagrożeń, jakie ten konflikt stanowi dla poszczególnych państw członkowskich (różnic w sekurytyzacji tego konfliktu przez ich organy), możliwości Ligi Państw Arabskich są znikome. Stawiam więc hipotezę o braku wspólnego stanowiska państw członkowskich wobec tego konfliktu. W przygotowaniu wystąpienia pomocna była analiza dokumentów przyjętych przez ostatni nadzwyczajny szczyt Ligi Państw Arabskich z 11 listopada 2023 roku (dotyczący obecnej sytuacji w Strefie Gazy), jak również doniesienia medialne i wypowiedzi osób mających wpływ na politykę państw, będących przedmiotem moich rozważań. Szczególnie skupię się na polityce władz Egiptu, Arabii Saudyjskiej oraz Kataru, ze względu na przyjęte przez nie różne strategie wobec Hamasu, będącego palestyńską odnogą Braci Muzułmanów, jak również różną odległość geograficzną tych państw względem terenów objętych sporem. Posługuję się pojęciem sekurytyzacji, rozumianej – za tak zwaną szkołą kopenhaską – jako wypowiedzi tzw. aktorów (organów państw lub ich funkcjonariuszy odpowiadających za politykę bezpieczeństwa), uznające dane zjawisko za relewantne pod kątem bezpieczeństwa. W tym ujęciu sekurytyzacja polega na włączaniu coraz to nowych zagadnień w obszar zainteresowania bezpieczeństwa państwa i czynienie niebezpiecznymi wybranych zjawisk. Prowadzi to do działań, których celem jest nadzorowanie jednostek i grup, ich segregowanie, izolowanie i wykluczanie.

***

Franciszek Olejniczak, Uniwersytet Warszawski

Kaligraffiti Trypolisu i Misraty – dialog sztuki z tożsamością

Street art zyskał na znaczeniu w krajach arabskich po wydarzeniach arabskiej wiosny z roku 2011. Inkluzywność sztuki graffiti, jej ekspresywność, nieuchwytność dla cenzorów w połączeniu z postępującą globalizacją i łatwością udostępniania obrazów na portalach społecznościowych, dynamicznie ją spopularyzowały.

Dla wielu artystów regionu Północnej Afryki i Bliskiego Wschodu tworzenie sztuki w przestrzeni miejskiej stało się nie tylko formą manifestowania poglądów i wartości na linii artysta-odbiorca, ale również pozwoliło na głębsze odkrywanie przez tych twórców swojej własnej tożsamości. Jak podkreśla w wywiadach eL Seed – francusko-tunezyjski artysta tworzący kaligraffiti – sztuka ta pozwala zażegnać konflikt i połączyć dwie tożsamości, które pojawiają się w wielu krajach arabskich po doświadczeniu kolonizacji.

Kaligraffiti jest zbitką wyrazową, złożoną ze słów „kaligrafia” oraz „graffiti”, która oznacza szczególny rodzaj street art, mający na celu wzajemne przenikanie się tych dwóch technik. Użycie tradycyjnych form kaligrafii arabskiej w nowoczesnej stylistyce i kolorystyce pozwala na połączenie współczesności z dziedzictwem cywilizacji arabskiej. Dzięki temu zabiegowi artyści zyskują nowe narzędzie wyrażania swojej tożsamości w kontekście kulturowym XX i XXI wieku.

W referacie stawiam sobie za cel pogłębienie rozumienia tożsamości arabskiej, nakreślenie sposobów umacniania jej oraz manifestowania przez wybranych artystów. Analizowane materiały zostały zebrane w dniach 20-29 marca 2024 na terenie Libii (Trypolis, Misrata) w ramach projektu naukowego „Ulicami znaków – sztuka graffiti i jej wymiar społeczny w Libii” SKN Kultur Wschodu UW.

***

Lic. Maciej Pęczak, Uniwersytet Łódzki

Konflikt palestyńsko-izraelski w 2023 roku a debata polityczna w Wielkiej Brytanii

Konflikt palestyńsko-izraelski jest obecny w debacie politycznej Wielkiej Brytanii od czasów Nakby i powstania państwa Izrael. Londyn bezpośrednio przyczynił się do tego ostatniego wydarzenia, dlatego też temat relacji izraelsko-palestyńskich pozostaje ważnym przedmiotem dysput oraz kontrowersji dla Brytyjczyków. Niniejszy referat ma na celu ukazanie, jak zmieniało się zarówno przedstawianie konfliktu palestyńsko-izraelskiego, jak i percepcja tegoż przez obywateli i polityków Zjednoczonego Królestwa. Na wstępie przypomnę historię mandatu brytyjskiego w celu ukazania przeszłości brytyjsko-palestyńskiej oraz brytyjsko-izraelskiej. Pozwoli to na zrozumienie dotychczasowego dyskursu angielskiego rządu wobec ciągle odnawiającego konfliktu. Zostanie także przedstawione krótkie streszczenie wydarzeń 7 października oraz działań Izraela po nich następujących, co przy przytoczeniu pierwszych reakcji głównych partii politycznych Zjednoczonego Królestwa wskaże początkowe podejście do nowej odsłony konfliktu. W kolejnej części przedstawione zostaną dwa równocześnie zmieniające się stanowiska – partii politycznych Wielkiej Brytanii oraz społeczeństwa brytyjskiego, które z jednej strony rozpoczęło masowe protesty, a z drugiej nadal przejawia pewne uprzedzenia rasowe i klasowe. Scharakteryzuję stanowiska Partii Konserwatywnej, Partii Pracy oraz Szkockiej Partii Narodowej wobec wydarzeń po 7 października w Palestynie oraz Izraelu. Ponadto opiszę postawę Korony wobec tego konfliktu, a także formę, w jakiej brytyjskie media przedstawiają aktualną sytuację w Izraelu oraz Gazie.

***

Dr Magdalena Pinker, Uniwersytet Warszawski

„Mędrzec z Port Saidu” i proweniencja zbiorów egipskich w Polsce

Kolekcja Mieczysława Geniusza (1853–1920) została przekazana Muzeum Narodowemu w Warszawie w roku 1926. Instytucja powiększyła tym samym swoje zbiory bliskowschodnie, w szczególności arabskie, o zabytki zarówno starożytne, jak i późniejsze, m.in. dziewiętnastowieczne. W ramach badań proweniencyjnych mających na celu ustalenie pełnej historii obiektu, zwłaszcza okoliczności nabycia przez darczyńcę i wywiezienia z kraju pochodzenia, została przeprowadzona analiza samych zabytków oraz materiałów źródłowych przybliżających złożoną i tragiczną postać ofiarodawcy. Przez wiele lat Mieczysław Geniusz mieszkał w Egipcie, gdzie pracował jako inżynier w Ismailii, a następnie w Port-Saidzie. Nieszczęśliwe wydarzenia w życiu prywatnym najprawdopodobniej skłoniły go do poszukiwań odpowiedzi na tematy egzystencjalne w ezoteryce oraz do poświęcenia się sprawom patriotycznym. Przeszedł do historii jako autor książek o teozofii oraz odrodzeniu narodowemu.

Badania proweniencyjne daru Geniusza rzucają światło na okoliczności powstawania polskich kolekcji sztuki egipskiej. Wpisuje się to w trend poszukiwania kontekstów, w jakich zabytki z tego kraju trafiały do muzeów europejskich i północnoamerykańskich. Można to uznać za przejaw dekolonizacji zarówno pod względem pochodzenia i ewentualnej restytucji dzieł sztuki, jak również zmiany narracji dotyczącej sztuki pozaeuropejskiej w instytucjach zachodnich.

***

Dr Karolina Rak, Uniwersytet Jagielloński

Procesy de-orientalizacji w sztuce feministycznej Azji Zachodniej i Afryki Północnej

Postrzeganie kobiecości jest jednym z głównych tematów feministycznych narracji w regionie Azji Zachodniej i Afryki Północnej. Ciała kobiet w sztuce współczesnej są odzwierciedleniem różnorodnych kontekstów politycznych, społecznych oraz lokalnych dyskursów religijnych. Sztuki wizualne są zatem ważnym i twórczym narzędziem feministycznych narracji postkolonialnych, pozwalającym artystkom ukazywać indywidualne i zbiorowe doświadczenia wynikające z rozmaitych opresyjnych zasad stanowiących fundament patriarchalnych społeczeństw. Omawiana zaangażowana twórczość artystyczna nie jest jednak wyłącznie formą kontestacji tradycji w obrębie własnej kultury, ale stanowi też kreatywną i niezwykle ważną reakcję na pokaźny zasób zachodnich „wyobrażeń” na temat lokalnych społeczeństw, wytworzonych na przestrzeni wieków. Wiele artystek poprzez swoje prace rzuca wyzwanie głęboko zakorzenionym orientalistycznym kliszom, poprzez które utrwalano obraz kobiet jako pasywnych i zanurzonych w dychotomicznym mechanizmie (nie)widzialności. Niniejsza prezentacja jest zaproszeniem do wspólnego przyjrzenia się przykładom wizualnej de-orientalizacji symboliki ciała w sztuce poprzez analizę wybranych prac współczesnych artystek pochodzących z Azji Zachodniej i Afryki Północnej.

***

Michał Rudnik, Uniwersytet Szczeciński

Między panarabizmem a panafrykanizmem. Dyplomacja Libii Mu’ammara al-Kaddafiego wobec państw Bliskiego Wschodu i Afryki

Mu’ammar Kadafii pozostaje jedną z najbardziej kluczowych postaci w historii Bliskiego Wschodu i Afryki. Jego polityka zagraniczna do początku lat 90. XX wieku była wyraźnie skupiona na krajach arabskich; libijski przywódca wyrażał również chęć stworzenia państwa, które zjednoczy wszystkich Arabów. Jednakże rozpad wielu państw komunistycznych przyczynił się do zmian aktywności międzynarodowej Libii, m.in. zwiększenia ingerencji tejże w sprawy afrykańskie. W ramach mojego wystąpienia przedstawię historię przemian relacji Libii z państwami Bliskiego Wschodu i Afryki w czasie rządów Al-Kaddafiego. Spróbuję udowodnić tezę, według której Mu’ammar al-Kaddafi i jego poglądy polityczne były wyjątkowo zmienne, dzięki czemu mógł on funkcjonować na światowej arenie geopolitycznej, nawet w mało sprzyjających warunkach. Jako cezury czasowe prezentacji przyjęte zostaną lata rządów Mu’ammara al-Kaddafiego w Libii, czyli od 1969 do 2011 roku.

***

Mgr Aleksandra Ryś, Uniwersytet Jagielloński

Między Wschodem a Zachodem. Zjednoczone Emiraty Arabskie w grupie BRICS

Zachodząca obecnie transformacja globalnego ładu przybiera postać wielobiegunową, dotyczy nie tylko umocnienia roli wielkich mocarstw, ale także państw średnich i małych. W świetle niespójnych strategii mocarstw na Bliskim Wschodzie dochodzi do wielopłaszczyznowych zmian polityki państw regionu wobec dotychczasowych sojuszników. Do grupy BRICS, trzon której tworzą Brazylia, Rosja, Indie, Chiny i RPA, niedawno dołączyły także Zjednoczone Emiraty Arabskie (ZEA) obok Arabii Saudyjskiej, Egiptu, Etiopii i Iranu. Grupa ta coraz częściej jest postrzegana jako alternatywa dla porządku kreowanego przez kraje Zachodu.

Celem analizy jest ukazanie położenia ZEA w ich relacjach z Zachodem, tzn. USA i Unią Europejską a Wschodem, czyli Chinami, Rosją i Indiami w ramach BRICS. Dywersyfikacja partnerów strategicznych służy umocnieniu położenia ZEA zarówno w wymiarze regionalnym, jak i międzynarodowym oraz prowadzeniu bardziej niezależnej polityki zagranicznej przy słabnącej roli USA w regionie. Należy zbadać to, w jaki sposób przyłączenie się ZEA do grupy BRICS wpływa na ich relacje z USA i UE oraz pozycję w regionie. W tym celu konieczne jest przedstawienie strategicznych wizji ZEA oraz zależności gospodarczych od państw Zachodu i BRICS. Ocenie poddane zostaną także potencjalne korzyści i straty, wynikające z decyzji władz ZEA przyłączenia się do grupy BRICS.

***

Jakub Sewehli, Uniwersytet Warszawski

Zmiany społeczno-polityczne w Libii po rewolucji z 2011 roku. Demokratyzacja, czy zmarnowana szansa?

Arabska wiosna z lat 2010-2011 była istotnym momentem zmieniającym krajobraz polityczny oraz społeczny w całym regionie Bliskiego Wschodu i Afryki Północnej. Największy wpływ wywarła ona jednak w państwach, w których w jej wyniku doszło do realnej zmiany systemu politycznego. Do tej grupy zaliczyć można Libię, w której zabity został – sprawujący przez ponad 40 lat rządy – Mu’ammar al-Kaddafi. Kluczowym aspektem badań nad porewolucyjną Libią jest analiza porównawcza sytuacji przed oraz po zmianie systemu politycznego. Aby móc tego dokonać, należy najpierw jednak w sposób holistyczny przedstawić czynniki, które doprowadziły naród libijski do powstania przeciwko władzy Al-Kaddafiego.

Aspektami, które należy w niniejszym badaniu wziąć pod uwagę są: ustrój polityczny państwa, demokratyzacja, wolności osobiste oraz polityczne, religijność społeczeństwa, nastawienie społeczeństwa do władzy oraz systemu. Po przebadaniu wszystkich z nich, wyłania się całościowy obraz przemian, jakie nastąpiły w wyniku rewolucji z 2011 roku.

Istotnym elementem rewolucji była również chęć demokratyzacji państwa libijskiego oraz zwiększenie katalogu swobód politycznych i osobistych, którymi mogli dysponować jego obywatele. Niniejsze wystąpienie wskaże, czy zmiana władzy doprowadziła do realnej demokratyzacji życia publicznego oraz politycznego w Libii.

Analizowane materiały zostały zebrane w dniach 20-30 marca 2024 na terenie Libii (Trypolis, Misrata) w ramach projektu naukowo-badawczego „Ulicami znaków – sztuka graffiti i jej wymiar społeczny w Libii” SKN Kultur Wschodu UW.

***

Konrad Walczak, Uniwersytet Warszawski

Dzieła sztuki czy uliczne świadectwa wydarzeń? O historiografii rewolucji w libijskim graffiti

Sztuka uliczna w postaci graffiti jest popularną na świecie formą wyrażania opinii politycznych oraz kontestowania władzy, a w świecie arabskim istotnie zyskała na znaczeniu po wydarzeniach arabskiej wiosny z 2011 roku, chociaż z łatwością można było odnotować jej istnienie już wcześniej, m.in. na murze na Zachodnim Brzegu.

Krajobraz językowy Trypolisu oraz Misraty, tak jak każdego innego miasta, składa się z języka zapisanego formą graficzną, co pełni dwie główne funkcje: informacyjną oraz symboliczną. Graffiti wówczas staje się więcej niż tylko naściennym napisem bądź malunkiem – zyskuje status wydarzenia piśmiennego, którego celem jest nie tylko odniesienie się do bieżących wydarzeń, ale także przekształcenie przestrzeni publicznej na oczach wszystkich: przejmuje ją, tworzy w niej nowe ramy komunikacji oraz kreuje wydarzenia, które spajają symbolicznie wspólnoty poprzez podkreślenie ponadjednostkowej historii.

Niniejsza praca ma na celu ujęcie graffiti Trypolisu oraz Misraty jako performatywnego aktu językowego, który współtworzy zbiorową pamięć kulturową o rewolucji. Poddana badaniu zostanie wytwarzana w ten sposób historiografia przełomu dwóch er w libijskiej historii. Analizowane materiały zostały zebrane w dniach 20-30 marca 2024 na terenie Libii (Trypolis, Misrata) w ramach projektu naukowo-badawczego „Ulicami znaków – sztuka graffiti i jej wymiar społeczny w Libii” SKN Kultur Wschodu UW.

***

Mgr Natalia Zajączkowska, Uniwersytet Łódzki

Teoria sekurytyzacji a antymuzułmańskie teorie spiskowe w Indiach

Termin sekurytyzacja w stosunkach międzynarodowych wywodzi się ze szkoły kopenhaskiej i odnosi się do procesu, w którym państwa określają zagrożenia dla bezpieczeństwa narodowego w oparciu o subiektywne, a nie obiektywne oceny postrzeganego niebezpieczeństwa. Sekurytyzacja to nie tylko zabieg mający na celu przedstawienie jakiejś rzeczy jako zagrożenie dla państwa, ale również wywołanie określonej reakcji na nie u odbiorcy. Jest nią strach, poczucie zagrożenia i wiara w jego istnienie. Teoria sekurytyzacji okazuje się pomocna w analizie wielu konfliktów i napięć społeczno-politycznych, np. w Izraelu czy w Indiach.

Niniejsza prezentacja ma na celu ukazanie, w jaki sposób rządzący mogą wykorzystywać politykę sekurytyzacji, zarządzać strachem i w ten sposób skuteczniej realizować swoje cele polityczne. Analizując sekurytyzację na wybranych przykładach, autorka prezentacji zwraca uwagę, że przemoc wobec mniejszości muzułmańskiej może być usprawiedliwiana za pomocą argumentu bezpieczeństwa narodowego, bezpieczeństwa obywateli, szczególnie kobiet. W prezentacji analizowany jest antymuzułmański dyskurs polityczno-medialny w kontekście zagrożenia dla bezpieczeństwa narodowego Indii. Wykreowane zagrożenie daje bowiem rządzącym większą swobodę w stosowaniu „szczególnych środków bezpieczeństwa” i przyzwolenie na radykalne rozwiązanie w imię zapewnienia bezpieczeństwa.

Sięgam po teorię sekurytyzacji i wykorzystuję ją do analizy teorii takich jak tzw. miłosny dżihad czy koronadżihad podczas pandemii COVID-19. Okazuje się, że antymuzułmańskie teorie spiskowe obecne w hinduskonacjonalistycznej narracji władzy mogą być z powodzeniem rozpatrywane przez pryzmat teorii sekurytyzacji. Szkoła kopenhaska wnosi zatem istotny wkład w zrozumienie obecnej struktury polityki regionalnej zarówno na Bliskim Wschodzie, jak i w wielu innych krajach świata, w tym współczesnych Indii.

Sprawozdanie z XXI Dni Arabskich

W dniach 16-17 maja 2024 roku na Wydziale Studiów Międzynarodowych i Politologicznych Uniwersytetu Łódzkiego odbyły się XXI Dni Arabskie w Łodzi.

Podtytuł tegorocznej konferencji „Świat islamu – między utopią a pragmatyzmem” stał się na tyle interesującym zagadnieniem do podjęcia wspólnego dialogu, iż w całym wydarzeniu wzięło udział aż 26 uczonych z całej Polski, reprezentujących najważniejsze ośrodki orientalistyczne i politologiczne w miastach takich jak Kraków, Gdańsk, Warszawa, Łódź czy Szczecin. Na szczególne wyróżnienie zasługuje – napawający optymizmem co do przyszłości polskich studiów bliskowschodnich – fakt, że w tegorocznej edycji XXI Dni Arabskich niemal połowę uczestników stanowili młodzi przedstawiciele nauki (głównie studenci i licencjaci). Wśród pozostałych prelegentów dominowali doktoranci; nie zabrakło jednak również bardziej doświadczonych naukowców.

W czwartek 16 maja obrady otworzył Dziekan WSMiP Ryszard Machnikowski, który z pełnym entuzjazmem powitał organizatorów, jak i prelegentów. Życzył pomyślnych obrad, a także wyraził nieskrywane zadowolenie, iż tradycja organizowania Dni Arabskich jest corocznie podtrzymywana na naszym wydziale. Następnie głos zabrał kierownik Katedry Bliskiego Wschodu i Północnej Afryki, prof. Marek Dziekan, który rozpoczął od podziękowań dla kierownik konferencji prof. Marty Woźniak-Bobińskiej, a także dwóch sekretarzy – mgr. Jacka Małeckiego oraz mgr. Bartosza Kurowskiego, jak i całego Koła Naukowego „Al-Maszrik”. Prof. Dziekan zakończył swoje przemówienie podkreśleniem radości z faktu, że Dni Arabskie z każdym rokiem spełniają swoją misję, pozostając platformą dla młodych naukowców (głównie doktorantów) chętnych do wymiany poglądów, idei, czy podjęcia dialogu.

Wykład inaugurujący, noszący tytuł „Procesy de-orientalizacji w sztuce feministycznej Azji Zachodniej i Afryki Północnej” moderowała prof. Marta Woźniak-Bobińska, która o jego wygłoszenie poprosiła dr Karolinę Rak z Uniwersytetu Jagiellońskiego. Zaanonsowana jako doskonała orientalistka i badaczka sztuki arabskiej prelegentka zabrała słuchaczy w fascynujący region WANA (West Asia-North Africa) śladami sztuki feministycznej. Sztuka ta poddana procesom de-orientalizacji tworzy zupełnie nowy obraz przemian w regionie.

Pierwszy panel zatytułowany „Egipt: dziedzictwo i wizja przyszłości”, poprowadzony także przez kierownik konferencji prof. Martę Woźniak-Bobińską, obejmował cztery referaty. Mgr Marcin Mieteń łącząc się online zaprezentował zebranym przykłady najważniejszych projektów i inwestycji w Egipcie na przestrzeni ostatnich lat. Wśród nich znalazły się: Wielkie Muzeum Egipskie, elektrownia jądrowa Ad-Daba czy Nowa Stolica Administracyjna. Mgr Martyna Gosz z UG przedstawiła natomiast polityczną wizję przyszłości Braci Muzułmanów w Egipcie, zwracając szczególną uwagę na rolę, jaką w ramach działania organizacji odegrał jej założyciel Hassan al-Banna, a także kontynuator jego idei Sajjid Kutb. Następnie do tematu egipskiej Nowej Stolicy Administracyjnej powrócił mgr Kamil Kozak z UJ, który w bardzo ciekawy i intrygujący sposób podjął odpowiedział na pytanie, czy próba budowy nowej stolicy jako miasta idealnego jest możliwa do zrealizowania. Po przytoczeniu szeregu argumentów, opatrzonych własnym komentarzem z podróży do Nowej Stolicy Administracyjnej, ostatecznie uznał, iż wybudowanie w Egipcie miasta pozbawionego elementu „kairyzacji” będzie niebywale trudnym i czasochłonnym zadaniem. Panel zakończyła dr Magdalena Pinker z UW, która w ramach badań proweniencyjnych natknęła się na niebywale interesującą, jak i tragiczną postać darczyńcy kolekcji Muzeum Narodowego w Warszawie – Mieczysława Geniusza. Słuchacze zabrani do XX-wiecznego Port Saidu mieli okazję poznać ówczesne realia tego miasta – jako styku wielu kultur, a także zrozumieć, jaką drogę w tamtym okresie potrafiły przejść przedmioty, które dzisiaj mamy okazję podziwiać w muzeach.

Po przerwie obiadowej w ramach panelu „Sztuka graffiti w Libii w badaniach Koła Kultur Wschodu UW” moderowanego przed dr Ewę Linek wystąpiło aż pięciu studentów Uniwersytetu Warszawskiego. Jakub Sewehli jako pierwszy przybliżył kontekst przemian społeczno-politycznych w Libii po 2011 roku, jednocześnie podkreślając rolę, jaką odegrał Mu’ammar al-Kaddafi w procesie kształtowania ówczesnego systemu politycznego. Zuzanna Aleksiejczyk zobrazowała historię współczesnego graffiti jako sztuki stanowiącej pewne świadectwo oporu społeczeństwa – zamieszczając swoją opowieść w realiach arabskiej wiosny z 2011 roku. Ewelina Jackowska kontynuowała niejako referat swojej przedmówczyni, skupiając się jednak na analizie politycznego graffiti jedynie w kontekście Libii i zwracając szczególną uwagę na elementy protestu politycznego, jaki objawia się w sztuce ulicznej. Następnie Konrad Walczak ową sztukę uliczną przedstawił w swoim referacie jako wydarzenia piśmienne stanowiące zbiorową pamięć kulturową o rewolucji. Panel zakończył swoim wystąpieniem Franciszek Olejniczak, przybliżając słuchaczom termin „kaligraffiti” na przykładzie współczesnego street artu Trypolisu i Misraty.

Panel trzeci, poświęcony literaturze i sztuce na Bliskim Wschodzie, poprowadziła prof. Izabela Kończak. Panel obejmował trzy referaty. Mgr Apolonia Ambroziak z Polskiej Akademii Nauk opisała twórczość trzech libańsko-amerykańskich uczonych: Amīna ar-Rayḥānīego,  Mīẖāʾīla Nuʿaymy i Ǧubrāna H̱alīla Ǧubrāna, którzy dzięki swoim dziełom literackim w sposób szczególny przyczynili się do promowania idei tolerancji religijnej w świecie arabskim. Mgr Emilia Bilińska z UW w swoim referacie zwróciła uwagę na rolę, jaką odegrała Nakba w twórczości palestyńskich twórców i twórczyń filmowych. Część naukową zamknęła lic. Sofia Kryvosheieva z UW, która w niezwykle bogato ilustrowanym wykładzie przedstawiła postać egipskiej malarki Tahii Halim.

Na koniec pierwszego dnia konferencji odbył się wernisaż fotografii z wyprawy naukowej do Omanu Sebastiana Szkudlarka i Natalii Zajączkowskiej. Cały pokaz opatrzony był przemową prof. Dziekana, który przybliżył zgromadzonym historię miejsc zaprezentowanych na fotografiach.

W drugim dniu konferencji, 17 maja 2024 roku, zaplanowano cztery panele tematyczne, poprowadzone kolejno przez członków KBWiPA: prof. Martę Woźniak-Bobińską, mgr. Jacka Małeckiego, mgr Natalię Zajączkowską i dr. Andrzeja Stopczyńskiego.

Panel czwarty podejmował trudny obecnie temat konfliktu izraelsko-palestyńskiego. Prof. Agnieszka Kuszewska-Bohnert z UJ opowiedziała o szczególnym znaczeniu konfliktu w polityce zagranicznej Indii (które są partnerem biznesowym, jak i sojusznikiem politycznym Izraela) i Pakistanu faworyzującego Palestynę. Z niezwykle ciekawym referatem dotyczącym teorii sekurytyzacji oraz antymuzułmańskich teorii spiskowych w Indiach wystąpiła mgr. Natalia Zajączkowska z UŁ. Stanowisku Ligi Państw Arabskich wobec wojny Izraela z Hamasem przyjrzał się natomiast Józef Napierała z UJ, wykazując poprzez szereg argumentów (opatrzonych analizą dokumentów) brak wspólnego stanowiska państw członkowskich wobec powyższego konfliktu. Panel zakończył lic. Maciej Pęczak, który w bardzo trafny, jak i przejrzysty sposób przedstawił zgromadzonym obraz konfliktu izraelsko-palestyńskiego kreowany w debacie politycznej Zjednoczonego Królestwa.

W panelu piątym zatytułowanym „Libia – między utopią a rzeczywistością” wystąpiło dwóch prelegentów. Jako pierwszy lic. Jeremi Chelis z UW nakreślił utopijną wizję państwa, postulowaną przez libijskiego dyktatora Mu’ammara al-Kaddafiego w pierwszej części jego politycznego manifestu zwanego „Zieloną Książką”. Druga część panelu poprowadzona została przez Michała Rudnika z US, który kontynuując wątek działalności Al-Kaddafiego, skupił się na jego politycznych aspiracjach, u źródeł których leżała chęć stworzenia wspólnego państwa panafrykańskiego.

Po przerwie obiadowej odbył się panel „Zjednoczone Emiraty Arabskie oraz Syria”. Jako pierwsza wystąpiła mgr Anna Bober-Kotarbińska z Uniwersytetu WSB Merito w Gdańsku, która prawniczym okiem przyjrzała się Arabskiej Karcie Praw Człowieka w kontekście takich zagadnień, jak poszanowanie własności intelektualnej czy sytuacja osób niepełnosprawnych. Mgr Aleksandra Ryś z UJ przedstawiła słuchaczom dane dotyczące rozwoju gospodarczego ZEA w kontekście dołączenia przez to państwo do grupy BRICS. Z ciekawym badaniem case study dyplomacji państwa upadłego wystąpił także mgr Jacek Małecki z UŁ, który na przykładzie Syrii przedstawił model prowadzenia polityki zewnętrznej przez państwo upadłe. Ostatnie wystąpienie w panelu, wzbogacone o  materiały video, stanowiło pewnego rodzaju analizę burzliwej kampanii wyborczej w Turcji w 2023 roku, w której głównym postulatem kandydujących stało się rozwiązanie problemu uchodźców syryjskich. Za przygotowanie referatu odpowiedzialny był lic. Krystian Maras z UŁ.

Siódmy i zarazem ostatni panel „Fundamentalizm, prawa człowieka i prawa kobiet w regionie MENA” zawierał trzy wystąpienia przedstawicieli Uniwersytetu Łódzkiego. Na samym początku uczestnicy konferencji mogli wysłuchać wystąpienia mgr. Bartosza Kurowskiego, który przeanalizował działalność Państwa Islamskiego po pandemii COVID-19, zwracając szczególną uwagę na tendencję wzrostową aktywności tej organizacji w regionie Afryki w ostatnich latach. Następnie Jakub Goźdź-Roszkowski scharakteryzował idee feminizmu oraz ruchu wyzwolenia kobiet w Rożawie na przykładzie prac Abdullaha Öcalana – lidera Partii Pracujących Kurdystanu. Ostatni panel konferencji zamknęła swoim wystąpieniem Paulina Andruszkiewicz, która przybliżając konkretne sylwetki marokańskich działaczek politycznych, zwróciła uwagę na rosnący trend partycypacji kobiet w życiu publicznym Maroka.

Konferencję uroczyście zakończyła kierownik konferencji prof. Marta Woźniak Bobińska, która serdecznie zaprosiła wszystkich gości na przyszłoroczną edycję wydarzenia.